Մանկությունն ու պատանեկությունը կրիտիկական շրջան են ֆիզիկական և մտավոր զարգացման համար: Լավ հոգեկան առողջության պահպանումը կարևոր է ողջ կյանքի ընթացքում ընդհանուր առողջության համար:
Ըստ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ամերիկյան կենտրոնի տվյալների` մեկ տարվա ընթացքում դեռահասների 20%-ը կարող է հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրներ ունենալ, հոգեկան առողջության խնդիրների 50%-ը հայտնաբերվում է 14 տարեկանում, իսկ 75%-ը` 24 տարեկանում: Նույն աղբյուրի համաձայն` երեխաների և երիտասարդների 10%-ը (5-ից 16 տարեկան) ունեն կլինիկորեն ախտորոշված հոգեկան խանգարումներ, սակայն հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող երեխաների և դեռահասների 70%-ը պատշաճ բժշկական կամ հոգեբանական աջակցություն չի ստանում:
ԵՊԲՀ առողջապահության ծրագրերի ազգային գիտահետազոտական «Հերացի» կենտրոնի հաղորդմամբ, ենթադրվում է, որ 10-ից 19 տարեկան 7 երեխաներից և դեռահասներից 1-ի մոտ առաջանում են հոգեկան խանգարումներ, որոնցից ամենատարածվածները անհանգստությունը, դեպրեսիան և վարքագծային խանգարումներն են:
Հաշվի առնելով, որ հոգեկան խանգարումների մեկ երրորդը տեղի է ունենում մինչև 14 տարեկան, իսկ կեսը՝ մինչև 18 տարեկան, անհրաժեշտ է վաղ քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի երեխաներն ու երիտասարդները կարողանան ճիշտ ձևավորվեն և օգտագործեն իրենց ամբողջ ներուժը:
Ամբողջ աշխարհում 10-ից 19 տարեկան երիտասարդների գրեթե 15%-ի մոտ առկա են հոգեկան խանգարումներ, ինչը կազմում է այս տարիքային խմբի հիվանդությունների համաշխարհային բեռի 13%-ը: 2016թ.-ին ԱՄՆ-ում 2-ից 8 տարեկան երեխաների գրեթե 20%-ի մոտ (17.4%) ախտորոշվել է հոգեկան խանգարումներ, վարքի խանգարումներ կամ զարգացման խանգարումներ: 2018-2019 թվականներին 12-17 տարեկան դեռահասների մոտ 15%-ը ունեցել է լուրջ դեպրեսիվ դրվագ, 37%-ը ունեցել է տխրության կամ հուսահատության մշտական զգացողություններ, և գրեթե 20%-ը հայտնել է, որ լրջորեն մտածում է ինքնասպանության մասին:
ԱՄՆ-ում անցկացրած ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ 2016-2020թթ.-ին 3-ից 17 տարեկանների խմբում դեպրեսիա ախտորոշված երեխաների թիվն աճել է 27%-ով:
2-8 տարեկան տղաների մոտ ավելի տարածված են հոգեկան խանգարումներիը, վարքի կամ զարգացման խանգարումներիը, քան աղջիկների: Բայց 2009 թվականից ի վեր 12-17 տարեկան դեռահաս աղջիկների շրջանում դեպրեսիայի դեպքերի կտրուկ և կայուն աճ է գրանցվել: Բացի այդ, աղքատության մակարդակի 100%-ից ցածր ապրող երեխաների ավելի քան մեկ հինգերորդը (22%) ունի հոգեկան խանգարումներ, վարքի խանգարումներ կամ զարգացման խանգարումներ: Տարիքը և աղքատության մակարդակը ազդում են այն հավանականության վրա, որ երեխաները բուժում կստանան անհանգստության, դեպրեսիայի կամ վարքի հետ կապված խնդիրների դեմ:
Ըստ Վիճակագրական կոմիտեի տվյալների` ՀՀ-ում 2023թ.-ի տարեվերջին հաշվառման մեջ գտնվող հոգեկան խանգարման ախտորոշումով պացիենտների թիվն ըստ տարիքային խմբերի ունի հետևյալ տեսքը` 0-14 տարեկան` 1753 և 15-17 տարեկանների խումբ` 473 պացիենտ:
Հոգեկան և վարքի խանգարումների թիվը` պայմանավորված հոգեակտիվ նյութերի օգտագործմամբ, 2023թ.-ին ՀՀ-ում կազմել է 6 դեպք 15-18 տարեկանների խմբում, 0-14 տարեկանների խմբում դեպք չի արձանագրվել:
Հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրները երիտասարդների հաշմանդամության և կյանքի վատ արդյունքների հիմնական պատճառ են եղել, նույնիսկ նախքան COVID-19-ի հետ կապված հանրային առողջության արտակարգ իրավիճակը: Մանկական հոգեկան առողջությունը ներառում է զարգացման և հուզական վիճակի որոշակի հանգրվանների հասնելը, ինչպես նաև զարգացող մարտահրավերներին դիմակայելու օգտակար սոցիալական հմտությունների և ուղիների ձեռքբերումը: Երեխաները, ովքեր ունեն լավ ֆիզիկական և hոգեկան առողջություն, ունեն կյանքի դրական որակ և կարող են հաջողությամբ գործել տանը, դպրոցում, հասակակիցների հետ և իրենց համայնքներում:
«Հոգեկան առողջությունը պարզապես հոգեկան խանգարումների բացակայություն չէ, այն նաև երեխայի բարեկեցության և բարգավաճման կարողության խնդիր է:
Երեխայի բարեկեցության և բարգավաճման ունակության վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, ինչպիսիք են ընտանիքի և հասարակության փոխհարաբերությունները, հնարավորությունների հասանելիությունը և շրջակա միջավայրի պայմանները:
Երեխաները կարող են իրենց լավ զգալ, նույնիսկ եթե նրանք ունեն հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրներ: Դրա համար կարող են լինել բազմաթիվ պատճառներ, ներառյալ արդյունավետ բուժման հասանելիությունը, որն օգնում է կառավարել ախտանիշները, ինչպես նաև երեխայի կյանքում անվտանգ, կայուն և հոգատար հարաբերություններն ու միջավայրը:
Մանկությունն ու պատանեկությունը կյանքի ամենակարևոր փուլերն են հոգեկան առողջության տեսանկյունից: Սա ուղեղի արագ աճի և զարգացման ժամանակն է:
Երիտասարդները արագորեն սովորում են սոցիալ-հուզական հմտություններ, որոնք ձևավորում են կյանքի տարբեր իրավիճակներին սովորելու, աճելու և հարմարվելու նրանց ապագա կարողությունը:
Առողջ զարգացումը նշանակում է, որ ցանկացած կարողություն ունեցող երեխաները, ներառյալ հատուկ խնամքի կարիք ունեցող երեխաները, կարող են մեծանալ մի ընտանիքում, որտեղ բավարարվում են նրանց սոցիալական, հուզական և կրթական կարիքները:
Հարաբերությունների որակը և այն միջավայրը, որտեղ մեծանում են երեխաներն ու դեռահասները, որոշում են նրանց բարեկեցությունն ու զարգացումը:
Ապահով, կայուն և բարենպաստ հարաբերությունները և այն միջավայրը, որտեղ նրանք դաստիարակվում են, ամուր հիմք են ստեղծում երեխաների մտավոր և ֆիզիկական առողջության համար և նրանց հնարավորություն են տալիս աճել և զարգանալ:
Տանը, դպրոցում կամ թվային տիրույթում ձեռք բերված վաղ բացասական փորձառությունները, ներառյալ ծնողների կամ այլ խնամողների կողմից բռնության կամ չափազանց մեծ վերահսկողության ենթարկվելը, հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց հետ ապրելը և բավարար կամ կայուն կացարան, սնունդ չունենալը, մեծացնում են հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրների ռիսկը»,- նշում են Հերացի վերլուական կենտրոնից։
