«Աշխատասեր էր շատ, փոքրիկ գյուղատնտես էր: Խելացի էր, կարգապահ, պարտաճանաչ, բայց սովորել չէր սիրում: Գյուղատնտեսությունից, հողագործությունից գաղափար ուներ: Գործի մեջ աշխույժ էր, իսկ ընդհանրապես շատ հանգիստ ու լուրջ էր: Փոքր տարիքից կարծես մեծ մարդ լիներ, կարող էինք իրենից խորհուրդ հարցնել տարբեր հարցերում»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է տիկին Ալմաստը՝ Հրաչի մայրիկը:
Հրաչը ծնունդով Ախուրյանի տարածաշրջանի Ազատան գյուղից է: Հաճախել է գյուղի դպրոցը: Մայրիկն ասում է՝ որդին շատ էր սիրում իր դասղեկին: «Նա ֆիզիկա էր դասավանդում, Հրաչն էլեկտրականությունից հասկանում էր, այդ առարկան էլ սիրում էր: Եթե մտքին դներ, կսովորեր, կարդում էր, բայց շատ քիչ: Վարորդական իրավունք ստանալու համար հաճախեց Գյումրիի ԴՕՍԱԱՖ ավտոդպրոց, որպեսզի ծառայության վայրում վարորդ լիներ: Հարյուրավոր երեխաներ են եղել, 150 երեխայից քննությունն առաջինն ինքն է հանձնել ու առաջինն էլ դրական գնահատական ստացել: Եթե ցանկանում էր, անում էր, եթե չէր ուզում, ուղղակի չէր անում»: Դպրոցն ավարտելուց հետո Հրաչն ուսումը շարունակել է ԴՕՍԱԱՖ-ում: «Վերջին քննությունը դեկտեմբերի 12-ին էր, ուրախզվարթ զանգեց, թե զինկոմիսարիատից են կանչել: Ես աշխատանքի էի, ասացի՝ լավ, դու գնա: Կրկին զանգեց, որ ծանուցագիր են տվել դեկտեմբերի 24-ի համար: Մտածում էի, որ գոնե Նոր տարին միասին կդիմավորենք, հետո կզորակոչվի: Բայց Հրաչս այլ կերպ էր մտածում. Մա՛մ, զորացրվելուց Նոր տարուն արդեն տանը կլինեմ, միասին կդիմավորենք»: Կարծես հաշվարկած լիներ ամեն ինչ»:
Բանակից վերադառնալուց հետո Հրաչի բոլոր նպատակները կապված էին գյուղի ու գյուղատնտեսության հետ: Նա շատ ու շատ երիտասարդների նման չէր ձգտում դեպի քաղաք: «Գյուղից դուրս ապրելու մասին չէր էլ մտածում, գյուղատնտեսությամբ էր ուզում զբաղվել, կարտոֆիլի և ցորենի արտեր մշակել: Անգամ երբ փոքր էր, ասենք, կովը հորթ պիտի ունենար, իրեն ամեն ինչ հետաքրքիր էր, պետք է գար, նայեր: Հավ, սագ, բադ… թռչունների հանդեպ էլ անտարբեր չէր: Ի տարբերություն Հրաչի, փոքր եղբայրը սեր չունի գյուղատնտեսության հետ, կարծես ձգտի դեպի քաղաք: Հրաչիս երազանքը գյուղի սկզբնամասում մեծ տուն կառուցելն էր, անգամ նշում էր՝ եթե այդտեղ չապրեմ էլ, պետք է այդ տունը կառուցեմ, որ բոլորն ասեն՝ դա Հրաչի տունն է: Երբ հետո իրեն գտանք, այդ տեղում էլ եղավ իր «տունը», որտեղ նրա երազանքի իրական տունը պիտի կառուցվեր»:
2019 թ. դեկտեմբերի 24-ին Հրաչը զորակոչվում է պարտադիր զինվորական ծառայության: Ծառայում էր Սյունիքի մարզի Ագարակի զորամասում, սակրավորների վաշտում վարորդ էր: «Սիրով մեկնեց ծառայության, նույն սիրով էլ ծառայում էր, մեկ օր չդժգոհեց, մեկ օր չասաց՝ այսինչ բանը վատ է, իր համար միշտ ամեն ինչ կարգին էր: Իրենք սահման շատ չէին բարձրանում, քանի որ սակրավորներ էին, անհրաժեշտ գործողությունների ժամանակ նոր բարձրացնում էին դիրքեր: Հրաչն ասում էր. «Տղեն պիտի ծառայի, տղեն իր տունը սիրում է, երբ դիրքում է կանգնում: Դիրք կանգնող տղեն նոր հասկանում է, որ իր ընտանիքն ու տունը սիրում է, դա լրիվ ուրիշ զգացողություն է»: Իրենց վաշտի տղաներով մեկ ընտանիքի նման էին, նկարներ ու տեսանյութեր էին ուղարկում, 18 հոգով կարծես եղբայրների պես լինեին, կապված էին իրար հետ»:
Սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանը հարձակվեց Արցախի Հանրապետության վրա: Ինչպե՞ս Մեղրիում ծառայող սակրավորների վաշտը հայտնվեց մարտի դաշտում: «Պատերազմի սկսվելուց երկու-երեք օր անց սկսեցին իրենց զորամասից զինվորներին տեղափոխել Արցախ: Իրենց էլ էին վաշտով տարել պատերազմ: Հիմնական հարցն էր՝ իրենք սակրավոր են, ի՞նչ են անելու ռազմի դաշտում, զենք բռնել չգիտեին: Իրենց վաշտի հրամանատարը գնդի հրամանատարին ասել էր՝ իմ երեխեքն ի՞նչ են անելու: Արձագանքել էր՝ պատերազմ է, հրաման է, պետք է կատարեք: Տղաներն անգործ չէին մնացել պատերազմի դաշտում, կռվել էին: Հոկտեմբերի 4-ին Կուբաթլուում ընկել էին շրջափակման մեջ: Ասում էր՝ չորս կողմից թուրքերն էին, մեջտեղում՝ մենք: Չգիտեմ էլ, թե ոնց էին այդտեղից դուրս եկել: Այդ օրը զանգել էր՝ մա՛ ջան, որ մեզ այսօր բան չեղավ, էլ ոչ մի բան չի լինի: Այդ օրերին, եթե անգամ չէր զանգում, գրում էր, որ լավ է, «դուք լավ եղեք, չմտածես»: Կարևորը՝ գիտեինք, որ իր հետ ամեն բան կարգին է: Անգամ չէինք ուզում, որ զանգեր, վախ կար, որ իրենց ինչ-որ բան չպատահի, կարևորն իր հեռախոսը հասանելի էր կամ նամակ էր գալիս, բայց մյուս կողմից էլ չէի պատկերացնում, որ, հնարավոր է, հեռախոսն ուրիշի ձեռքում հայտնված լինի»: Տղաները եղել են Կուբաթլուում, Ջրականում, Հորադիզում, Հադրութում:
Հրաչի ու մայրիկի վերջին զրույցը եղել է «դեպքի» օրը՝ հոկտեմբերի 9-ին: «Ցերեկը ժամը երկուսն էր, տանն էի, խոսեցինք բավականին երկար: Իմ անհանգստություններին արձագանքում էր, որ ամեն ինչ լավ կլինի, բայց զգում էի, որ իր նման չէ: Փաստորեն, իրենց տեղափոխում էին, և տղաները գիտեին, որ վերադառնալու հավանականությունը շատ քիչ է: Այդ օրը զրույցի ժամանակ ինձ ասաց՝ լսե՛, մե՛րս: Ինձ երբեք նման կերպ չէր դիմում, զարմացա: Ասաց. «Գիտեմ, որ դու ուժեղ ես, Անդոյիս լավ կպահես, դու Անդո ունես, ուրիշները դա էլ չունես»: Արձագանքեցի՝ Հրա՛չ, ի՞նչ ես խոսում: Մենք այնքան լավ էինք իրար հասկանում, կես խոսքից, անգամ կարելի է ասել մեկ հայացքից: Այդ խոսքերից հետո ես լսեցի, որ իրեն կանչում էին, ասաց՝ լավ, մա՛ ջան, գնացի, արդեն ուշ է: Ու խոսքի մեջ ասաց, որ հեռախոսը լիցքավորում չունի, գուցե չզանգի, չանհանգստանամ: Այդ օրն էլ զանգ չեղավ: Հոկտեմբերի 10-ին շատ անհանգիստ էի, տեղս չէի գտնում, վատ զգացողություն ունեի: Հոկտեմբերի 11-ի առավոտյան իրենց անունները կարդացինք»:
Հրաչը զոհվել է հոկտեմբերի 9-ին Իշխանաձորի հատվածում: Օրեր անց Հրաչը «տանն էր»: «Այդ մի քանի օրն իրեն ամենուր փնտրել եմ: Հետո իմացանք, որ իրենց ամբողջ վաշտին տեղափոխել են Հերացի, բոլորի անունները գրված էին, գտնելու դժվարություն չենք ունեցել: Իրենց վաշտից բոլորը զոհվել էին, բացառությամբ մի տղայի, նրա զույգ եղբայրը ևս զոհվել է, իսկ նա «Ուրալի» հետևի մասում՝ բաց տեղն է նստած եղել, երբ ԱԹՍ-ն հարվածել է, հարվածի ալիքը իրեն հեռու է գցել, և նա ողջ է մնացել: Իրենց վաշտից ողջ է մնացել նաև ծառայության պետը»: 2021 թվականին տղաների զոհվելու դեպքի առնչությամբ քրեական գործ է հարուցվել, տիկին Ալմաստի խոսքով, մինչ օրս դատական նիստերը շարունակվում են:
Ապրելու ուժի մասին: «Հրաչից հետո շատ ծանր հոգեվիճակում էի, երկու տարի անտանելի ապրումների մեջ էի: Մի օր փոքր տղաս եկավ. «Մա՛ ջան, ես չգիտեի, որ դու մենակ Հրաչին ես ունեցել, բա ինձ ո՞ւմ ես թողնում»: Ու ես ինձ հավաքեցի, հասկացա, որ տղաս մենակ է մնալու: Իրենց հայրիկը մահացել է, եղբայրը չկա, չեմ կարող որդուս մենակ թողնել»:
Հ. Գ.- Հրաչ Մահտեսյանը հետմահու պարգևատրվել է «Մարտական ծառայություն» մեդալով: Հուղարկավորված է հայրենի Ազատանում:
